O pierwszych wyborach „kim będę” dziecko mówi już w pierwszych latach swojego życia. Zwykle rzadko to się sprawdza, jednak pokazuje, jak ważna dla młodego człowieka jest decyzja, co będzie robił w życiu zawodowym. Proces podejmowania decyzji zaczyna się w rodzinie, kiedy młody człowiek obserwuje rodziców i ich stosunek do wykonywanej pracy. Potem rozszerza się to na dalsze środowisko.

Rodzic może być doradcą dla swojego dziecka w różnych sprawach dnia codziennego. Może być także doradcą, kiedy dziecko wybiera szkołę ponadpodstawową, profil czy przyszły zawód.

Rodzic może:

• zaobserwować, co lubi jego dziecko robić, co je pasjonuje, zajmuje, ciekawi (dziecięce zabawy są bardzo często pierwszym źródłem informacji o zainteresowaniach dziecka),
• przyglądać się temu, w których obszarach, zajęciach dziecko czuje się jak „ryba w wodzie”,
• rozmawiać z dzieckiem o tym, co ono lubi robić w czasie wolnym,
• być inicjatorem rozmów na temat przedmiotów szkolnych, zajęć pozalekcyjnych, które mogą być źródłem wiedzy o potencjale dziecka,
• towarzyszyć dziecku w codziennych obowiązkach, co pozwala na przejście z dzieckiem fazy marzeń, zawodowych fantazji („Będę sławnym muzykiem albo pilotem myśliwca”), fazy zainteresowań („Świetnie, gdy mamy dwie fizyki. Gorzej, gdy dwie historie”) i tak do krystalizacji pomysłów, poszukiwania konkretnych pomysłów na siebie („Interesuje mnie programowanie. Wybiorę technikum i będę technikiem programistą”),
• współpracować ze szkolnym doradcą zawodowym, by zaangażować się w podejmowanie wspólnych działań o charakterze doradczym.

Rodzice są różni, tak jak różne są ich dzieci. Prezentują odmienne postawy wobec swoich dzieci i ich trudności, także tych związanych z decyzjami edukacyjno-zawodowymi. Może zdarzyć się, że rodzic nie docenia swoich kompetencji doradczych, umniejsza ich znaczenie, przydatność. Bywa, że nie ma świadomości, jak bardzo może pomóc. Po prostu nie czuje się doradcą. Wtedy zwykle stosuje postawę unikająca i decyzję zostawia dziecku. Są też tacy rodzice, którzy swoją rolę przerysowują i narzucają swoje zdanie. W takich sytuacjach dzieci mają za zadanie zgodzić się, nie odmawiać i np. przejąć biznes bądź kontynuować tradycję.

Jak mądrze wspierać dziecko?

1. Warto przeprowadzić z dzieckiem tzw. analizę jego osiągnięć:

a) Przeanalizować możliwości intelektualne dziecka. Czy na pewno poradzi sobie w szkole o wyższych wymaganiach edukacyjnych np. w liceum czy technikum.

b) Zastanowić się, czy dziecko jest gotowe na wysiłek edukacyjny związany z nauka np. w liceum.

c) Warto zwrócić uwagę na oceny dziecka z poszczególnych przedmiotów, ale również na fakt, czy lubi się ich uczyć i czy go interesują.

d) Zastanowić się nad kierunkiem, w jakim jest uzdolnione – czy moje dziecko raczej woli uczyć się przedmiotów ścisłych czy humanistycznych, może lubi języki obce, a może jest urodzonym sportowcem, plastyczką itp.

2. Zainteresowania i pasje - co robi w wolnym czasie, nawet jak gra w gry czy ogląda filmy na YouTube, to o jakiej treści, co go tam interesuje? Być może ma jakieś szczególne umiejętności w jakiejś dziedzinie, np. lubi opiekować się dziećmi, zwierzętami, projektuje sobie stroje czy swój pokój. Albo uwielbia robić makijaże. Może miksuje muzykę albo chętnie gotuje?

3. Na jakie zajęcia pozalekcyjne chodzi lub chodziło?

4. Jaki jest jego stan zdrowia – do szkół zawodowych (technikum i branżowych) konieczne jest zaświadczenie lekarza o braku przeciwwskazań do wykonywania danego zawodu.

5. Jaki ma temperament – czy raczej woli pracować w grupie czy indywidualnie, lubi działać według planu czy spontanicznie, itp.

6. W jakich obszarach zawodowych jest większe prawdopodobieństwo, że się sprawdzi np. w pracy: z ludźmi, z maszynami i urządzeniami, z przyrodą, w tym ze zwierzętami, z liczbami, artystycznej.

Warto jeszcze:

a) Pojechać z dzieckiem do wybranych szkół na dzień otwarty i sprawdzić, jak dziecko tam się czuje.
b) Dowiedzieć się jak najwięcej o danym zawodzie, jeśli dziecko wybrało technikum lub szkołę branżową.
c) Zastanowić się wspólnie z dzieckiem, dlaczego wybiera ten, a nie inny profil klasy w liceum. Innymi słowy, do czego mu w przyszłości będzie potrzebna rozszerzona biologia, geografia lub inny przedmiot.
d) Skorzystać z pomocy doradcy zawodowego, który pomoże dziecku w określeniu jego predyspozycji zawodowych oraz ułatwi wybór szkoły czy studiów.
e) Skorzystać z pomocy doradcy zawodowego w szkole, pedagoga lub nauczyciela realizującego zadania z doradztwa edukacyjno-zawodowego.

Doświadczenia wyniesione z domu rodzinnego mają duże znaczenie. Środowisko rodzinne niejednokrotnie silnie oddziałuje na to, co uczeń myśli o swojej przyszłości. Doświadczenia zawodowe rodziców, tradycje zawodowe w rodzinie, wartości preferowane przez rodziców, ich aspiracje życiowe/zawodowe, postawy i nastawienie do rzeczywistości to te czynniki, które niejednokrotnie rzutują na to, co myślą, co mówią i na co decydują się uczniowie szkół podstawowych.

Rodzina stanowi dla dziecka bardzo ważny punkt odniesienia w rozumieniu świata, także tego związanego z pracą zawodową, wykonywaniem zawodu czy uczeniem się. Wiadomości przekazywane przez rodziców o zawodach, szkołach, pracy zawodowej to często pierwsze źródło informacji.

W szkole podstawowej, choć nie tylko, konieczna jest współpraca między rodzicami, uczniami i szkołą, m.in. w sytuacjach, gdy chodzi o pomoc dzieciom w przygotowywaniu się do podjęcia decyzji edukacyjnych i zawodowych.

Zmiany na rynku pracy, wzrastająca liczba informacji na temat zawodów, ścieżek kształcenia, mogą wpływać negatywnie na młodzież, która czuje się zagubiona, której trudno jest samodzielnie określić dla siebie drogowskazy na przyszłość. Często uczniowie są zdemotywowani, kiedy słyszą, że dzisiaj czas niepewny, trudny do przewidzenia „czym się zająć i co warto robić w życiu”. Uczniowie ostatnich klas, motywowani głównie terminami (np. egzaminów, rekrutacji), decyzje o wyborze szkoły ponadpodstawowej często podejmują na ostatnią chwilę. Zatem istnieje spore ryzyko, że ich decyzje mogą być spontaniczne, pochopne i nieprzemyślane.

Taka rzeczywistość, która jest do zaobserwowania, powinna zobowiązywać do zaangażowania się szkoły i rodziców, by moment podejmowania decyzji przez młodych ludzi wyglądał zupełnie inaczej. Szkoła zwykle włącza się w proces podejmowania przez uczniów decyzji o wyborze szkoły ponadpodstawowej. Współpraca szkoły z uczniami i odwrotnie jest oczywista. Jest ona bardzo czytelna i dla uczniów i dla szkoły/nauczycieli. Także w obszarze doradztwa zawodowego. Natomiast mniej przejrzysta jest obecność rodziców we współpracy na rzecz działań o charakterze doradczym. Bardzo często rodzice są angażowani dopiero na koniec szkoły podstawowej, gdy są organizowane np. spotkania z przedstawicielami szkół ponadpodstawowych, targi edukacyjne, albo wtedy, gdy wychowawca klasy podczas zebrania uświadamia im, jak ważna decyzja czeka ich dzieci.